Bazı ülkeler (Avusturya, Almanya, Danimarka, İsviçre gibi) korona kısıtlamalarından kademeli olarak çıkmaya yöneldiler. Bu çıkış birden olmayacak, en azından 4 Mayıs’a kadar büyük yerler, lokantalar kapalı kalacak, Almanya’da Ağustos ayına kadar büyük toplantı yasağı sürecek… Açılan küçük yerlerde de insanlar arasında 1,5-2 metre mesafe olmasına dikkat edilecek… Bu kontrollü serbestleşme beklenmedik gelişmeler olursa geriye de dönebilir tabii…Ancak bu ülkelerde halkın büyük oranda tedbirlere uyması ve bundan sonra da uyacak görünmesi serbestleşmenin devam edeceği yönünde beklenti oluşturuyor. Mayıs başında lise ve üniversiteler de açılıyor. Çocuk yuvaları ise daha sonra; mantıklı bir gerekçeyle: büyükler kendilerine daha fazla dikkat ederler, çocukları denetlemek daha zordur.

Korona nedeniyle çok sayıda işletmenin faaliyetlerine ara vermek zorunda kalmasının etkileri ekonomide ağır şekilde hissedilecek, normalleşme de uzun sürecek, serbestleşmeyle birdenbire gerçekleşmeyecek…

Yoksullaşma artacak, büyük-orta-küçük işletmelere büyük yardımlar yapan devletler de ödedikleri astronomik miktarları bir şekilde kademeli olarak geri alacaklar…

Korona nedeniyle ölümlerin başlaması ve ekonomik hayattaki büyük durgunlukla ilgili olarak Almanya’nın bundan en kazançlı çıkan ülke olacağını yazmıştım ve öyle de görünüyor. Almanya, başta İtalya ve İspanya olmak üzere çok sayıda ülkeye ekonomik yardım yapacak ve bu da tabii ki bazı kuruluşların satın alınması karşılığında olacaktır.

Kapitalizmin yerini sosyalizmin alması gibi bir gelişme gerçekleşmeyecek…

Önde gelen kapitalist ülkelerin sağlık ve ekonomi konusundaki uygulamalarında önemli değişiklik beklemiyorum. Bu konuda sosyalistlerin hayal dünyası inanılmaz boyutlardadır, isteklerini gerçeklerin yerine koyuyorlar ve teselli buluyorlar. ABD kapitalist bir ülke olduğu için koronadan ölü sayısının bu kadar yüksek olduğunu, özel sağlık sisteminin de buna katkıda bulunduğunu savunuyorlar ve bu arada Almanya’nın da önde gelen kapitalist bir ülke olduğunu unutuyorlar. Fransa ve İtalya gibi ülkelerde işçilerin “grev yaparız” tehditlerinin saman alevi misali söndüğünü de herhalde görüyorlardır. Ekonominin genel bir durgunluğa girdiği şartlarda grev özellikle etkisizdir.

Kapitalist ekonomilerde yaşanacak durgunluğun yanı sıra bazı değişiklikler de olacak gibi görünüyor. Korona kısıtlamaları video konferansların ve işyerlerinde uzaktan iletişimin artmasına yol açtı. Bu tekniğin kullanılması artacaktır. Bu ise işyerlerinin daha da küçülmesi, çalışanların birbirinden ayrılmasının artması demektir. Yaklaşık 20 yıldan beri çalışanların birbirleriyle en fazla iletişim halinde oldukları yerde işyerinin payı gittikçe azalıyordu. İşyerlerinin küçülmesi ve çalışanlar arasındaki iletişimin azalması eğilimi artarak sürecektir. Bu konudaki gelişmenin hızlanacağı söylenebilir. Çalışanlar arasındaki örgütlenmede işyerlerinin önemi daha da azalacaktır. Dünyanın bütün ülkelerinde gözlemlenen sendikaların zayıflaması bu konudaki önemli göstergelerden bir tanesiydi, bu zayıflama artacaktır.

Çok sayıda küçük işyeri kapanacak, yenileri açılacaktır. Bu her zaman böyle olmuştur. 1980’li yıllarda hızla uygulamaya geçen bilgisayarlaşma sonucunda da çok sayıda kişi işini kaybetmiş, işletmeler kapanmış, yerlerine özellikle hizmet sektöründe yenileri açılmıştır. Her durumda işyerlerinin boyutları küçülmüş, çalışanlar daha güvencesiz duruma gelmiş, aralarındaki dayanışma duygusu önemli oranda azalmıştır.

Bu gelişmeyi en son anlayanlar da Marksistler olmuştur. 1980’li yılların özellikle ikinci yarısında “kapitalizm yeni bir sanayi devrimi yapamaz” diyenlerle tartıştığımı hatırlıyorum. İnsan gözlerinin önünde olanı eğer görmek istemiyorsa yok sayabiliyordu.

Büyük işletmelerin yerini küçükler alırken, ağır sanayi işçilerinin yerini de artan oranda hizmet proletaryası alıyordu. Düzensiz çalışan, örgütsüz ve dayanışma duygusu oldukça zayıf bir proletarya…

Bu gelişme artacaktır…

Çevre konusunda alınması düşünülen ek önlemlerin bir süre geriye atılacağı da söylenebilir. Üretim ve ulaşımın azalmasıyla birlikte hava yıllardan beri görülmedik oranda temizlenmiş durumdadır.

Koronanın ardından bırakın sosyalizmi daha sosyal bir kapitalizm bile olmayacaktır.

İnsanların bırakın daha dayanışmacı olmasını, rekabet ve küçülen pastanın özellikle küçükler arasındaki paylaşım mücadelesi artacaktır.