Belirli bir konu hakkında bilginiz arttıkça, konu ne kadar büyük olursa olsun, yeniyi öğrenmek kolaylaşıyor.

Bunu son olarak Arnavutluk örneğinde yaşadım. Reel sosyalist ülkelerin yıkılışlarında genel kural bellidir: burjuvazi komünist partilerinden doğar. Düzenin artık yaşayamayacağını anlayan parti kadroları gelmesi kaçınılmaz görünen yeni düzende –kapitalizm- konumlarını garantiye almaya yönelirler. Bu kesim bütün olarak dönüşmez, parçalanır ve bazı ülkelerde birbiriyle savaş da yaşayabilir.

Enver Hoca’nın 42 yıllık genel sekreterliğinden sonra 1985’te ölümü, beş yıl sonra da ülkedeki reel sosyalizmin çözülerek ortadan kalkması o 42 yıllık dönemle yakından ilgilidir. Bunu düşünmek için marksist-leninist olmak gerekmez…

Sofya’daki Dimitrov mozalesinin kaldırılması, Tiran’daki Enver Hoca’nın büyük heykelinin yıkılması da bu ülkelerdeki çözülmenin benzeyen yanlarından sadece birisidir.

40 yıl Bulgaristan Komünist Partisi Genel Sekreteri olan Jivkov yolsuzluk suçlamasıyla hapse atılır ve orada ölür.

Jivkov günah keçisidir. Yolsuzluklar ve devleti soyarak zenginleşme vardır ama Jivkov tek örnek değildir.

Reel sosyalist ülkelerde yakın dönemin genel sekreterleri suçlanmayla, hapse atılmayla ve bazen da öldürülmeyle karşılaşmışlardır.

Çavuşesku öldürülmüş, Gorbaçov politikada etkisizleşmiştir.

Bu durum nomenklatura içindeki politik kesimin en fazla kaybeden olduğu genel belirlemesine uymaktadır. Her ülkede durumun ayrıca incelenmesi de gereklidir.

Denilebilir ki, Enver Hoca çözülmeden beş yıl önce ölmeseydi, kendisini iyi bir gelecek beklemiyordu. Bulgaristan’da olduğu gibi yıllarca kendisine en sadık kişiler tarafından günah keçisi olarak ilan edilecekti.

Halkın tepkisinin bir yere yönlendirilmesi gerekiyorsa, eski genel sekreter en iyi hedeftir.

Yaşanılan dönüşümü halen bilmediğim ülkeler bulunmakla birlikte bunların da genel kuralın çok dışına çıkacaklarını sanmıyorum.

Bunlardan birisi Vietnam’dır.

Nasıl Bulgaristan, Romanya ve Arnavutluk aynı kategori içinde incelenebilirse –aralarındaki farklarla birlikte- Çin ve Vietnam da aynı kategoride incelenebilir.

Son iki ülkeyle ilk üç ülke arasındaki önemli farklardan birisi şöyledir: dönüşüm gerçekleşmiştir ama ilk üç ülkede ne komünist partisi yönetimdedir ve ne de sosyalizm gibi amaç bulunmaktadır.

Çin ve Vietnam’da ise bunlar vardır.

Bu ülkelerde uygulanan NEP’in bir çeşidi olan pazar sosyalizmidir.

Nasıl uygulanmaktadır, komünist partisi özel işletmeler üzerindeki denetimi nasıl sağlamaktadır; ülke özelinde incelenmesi gerekir.

Pazar sosyalizmi ya da NEP uygulaması genel bir kural değildir, yaşanılan şartlara göre değişir. 1920’li yılların ikinci yarısında SSCB’deki tartışmaları okumuş iseniz, hızlı ya da NEP üzerinden yavaş sanayileşme tartışmasının temelinde askeri saldırı beklenmesi ya da beklenmemesi olgusunun yattığını görebilirsiniz.

Bir taraf –Stalin tarafı diyelim- yakın zamanda saldırı beklemektedir ve bunun için de savaş sanayisi kısa sürede kurulmak zorundadır. Bu ise genel olarak hızlı sanayileşme anlamına gelmektedir.

Kızıl Ordu’nun Nazilere karşı savaşı ağır kayıp vererek de olsa kazanması hızlı sanayileşmeyle mümkün olabilmiştir. Aksi durumda SSCB altı ay bile dayanamazdı.

Nazilerin Moskova yenilgisi ardından gerçekleşen ve tarihin en büyük tank savaşı olarak bilinen Kursk’ta Kızıl Ordu çok sayıda tank kaybeder ama sanayi gücüyle bunları kısa sürede yeniden üretebilecektir. Hitler Almanyası da savaş araçlarında hızlı üretim yapabilmektedir ama 1940’lı yıllarda yeni üretimi Almanya’dan Rusya’ya götürmek zaman almakta, bu sırada da Kızıl Ordu ilerlemektedir.

Vietnam’ın 1990 sonrası dönemiyle ilgili kitapları buldum.

Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan’ın incelenmesiyle ilgili kaynak ise en azından şimdilik yok denilecek kadar azdır. Bu ülkelerde komünist partilerin sadece adının değiştiğini, kadronun aynı kaldığını biliyorum ama bu kadar bilgi yetmez.

Yakında bu konuda da incelemeler yayınlanmasını bekliyorum.

Bu incelemelerdeki yorumlara katılmanız gerekmez, önemli olan bilgi vermeleridir; ayrıntılı bilgi…