Konuya başlarken temel soruyu, Çin 35 yılda geri bir tarım toplumundan dünya çapında –özellikle ekonomik- bir güç haline nasıl geldi, olarak belirlemiştim.

Soru ana hatlarıyla cevaplandırıldı. ABD kökenli büyük tekellerin Çin’deki büyük yatırımları ve iyi ABD üniversitelerinin özellikle teknik bölümlerini bitiren Çinliler ülkenin yaklaşık 35 yılda büyük gelişme göstermesine neden olmuştu. Bu gelişmede başka faktörler de bulunmakla birlikte belirleyici olan buydu.

Çin Komünist Partisi bu tutumuyla ABD ekonomisinin gelişmesine önemli katkı sağlamış, bu arada ülke ekonomisi de büyük sıçrama yapmıştı.

ABD’nin beklentisi farklıydı: 1980’li yılların başlarında asıl rakip SSCB idi ve farklı bir sosyalist odak olan Çin’in desteklenmesi gerekiyordu. Çin’in sosyal emperyalizm teziyle, ABD ile yakınlaşma arasındaki ilişkiye dikkat ediniz.

Yoğun yabancı sermaye yatırımlarıyla Çin’de kapitalizm gelişecek ve ÇKP de kaçınılmaz olarak iktidarı kaybedecekti.

ABD’nin beklediği gibi olmadı.

Sosyalist ülkelerin tarihinde benzeri olmayan bir gelişme gerçekleşti.

Konu buraya kadar açıklanabilince, sürecin ayrıntıları dışında açıklamanın esas olarak tamamlandığını düşünüyordum.

Konunun genişlemesi gerekiyor.

ÇKP’nin sosyalizm ve Marksizm anlayışı 1927’den ya da Şanghay katliamından beri farklıydı. 1978’de Deng Xiaoping ile simgelenen büyük dönüşümün tarihsel temellerinin daha iyi açıklanması gerekir.

Evet, Kültür Devrimi fiyaskosu Mao’nun ölümünün neredeyse hemen ardından Mao’nun sosyalizm anlayışının reddedilmesini ve tersi yola girilmesini getirmişti ve bunun 1927 sonrasındaki gelişmede temellerinin bulunması gerekirdi. Büyük dönüşümü, farklı sosyalizm ve Marksizm anlayışını kişilerin pragmatizmi ve dehasıyla açıklamak yetersiz kalır.

Konuyu bu yönde genişletmek gerekiyor.

Anlayacağınız Çin tarihinin araştırılması konusunda hevesim tekrar geldi; neden, çünkü konunun büyümesi gerekiyordu.

Mao ile Enver Hoca arasındaki paralelliği görmek gerekir.

İkisinin de ölümlerinden kısa süre sonra ülkelerinde yıllardır savunduklarının tersi yapılmaya başlandı.

Mao’nun konumu çok daha iyi olmasına rağmen durum böyledir.

Çin’de parti ne Arnavutluk Emek Partisi gibi adını değiştirmek zorunda kaldı ve ne de iktidarı kaybetti. Mao ağır sol hataları olan bir önder olarak Çin tarihinde yerini aldı. Enver Hoca gibi heykeli yıkılmadı, mozalesi başkentten kaldırılmadı.

20. yüzyılda iktidardaki sosyalizmin tarihi; ne tarih yani!