Kamboçya ile ilgili dokuz İngilizce kitap bulmuştum, altısını okudum. Kalan üçünü okumam da uzun sürmez. Konuyu öğrenince her kitabı başından sonuna okumanız gerekmiyor, bazı bölümleri atlıyorsunuz Mesela Vietnam’ın Kamboçya’ya askeri müdahalesi gibi…

Pol Pot ile ilgili her şeyi okuyorum. Hayatını okudum: Brother Number One. Bir insan ve örgütü –Kamboçya Komünist Partisi-, ordusu –Kızıl Khemer- kendi halkına nasıl soykırım olarak tanımlanacak düzeyde katliam yapar, anlamamıştım. Okudukça anladım.

Motiflerden bir tanesi kentlerdeki bütün halkı köylere sürerek herkesi köylüleştirmek ve bu temelde yeni bir halk yaratmak iken (kolayca tahmin edebileceğiniz gibi Pol Pot Çin yanlısıdır), diğer önemli motif ise Vietnam karşıtlığıdır. Bu karşıtlık eskiden beri bulunuyor ya da sosyalist Vietnam’ın kurulmasıyla başlamıyor.

Kamboçya geçmişte büyük bir devlet, Angkor İmparatorluğu var. Dönemin Kamboçya topraklarının bir bölümü imparatorluktan sonra iki komşu ülke Tayland ve Vietnam tarafından işgal ediliyor. Vietnam ile yıllardan beri sınır sorunları bulunuyor.

Sömürgeciliğin muhtemelen bilinçli olmayan uygulamalarıyla iki halk arasında nasıl düşmanlık yarattığını öğreniyorsunuz. Kamboçya krallarından birisi Vietnamlı bir kadınla evlenince bu halkın ülkesine yerleşmesine göz yumuyor. Ardından Fransız sömürgeciliği geliyor: Vietnam, Laos, Kamboçya Fransız sömürgesi ama sömürgecilik esas olarak Vietnam’la uğraşıyor. Hem nüfusları fazla ve hem de daha çalışkan ve bilgili bir halk olarak değerlendiriliyorlar. Fransa, Kamboçya’daki devlet memurlarını genellikle Vietnam’dan getiriyor.

Bu gelişmelerin ardından Kamboçya halkında şu anlayış yerleşiyor: sadece Fransa’nın değil, Vietnam’ın da sömürgesiyiz. Bu ülke Vietnamlılardan kurtulmalıdır!

Vietnamlı komünistlerin kurmak istediği Çin Hindi Federasyonu’na Kamboçya komünistleri karşı çıkıyorlar. Böyle bir federasyonda Vietnam kaçınılmaz olarak ön planda olacaktır.

Kamboçya komünistlerinin yetişmesinde Vietnam’ın büyük katkısı oluyor. Çok sayıda Kamboçyalı Vietnam’da askeri ve politik eğitim görüyor. Aynısı Laos için de geçerlidir. Pathet Lao’yu Vietnam kuruyor.

Ho Chi Minh ve diğer Vietnam komünistleri şunu başından beri biliyorlar: tek başına Vietnam sömürgeciliğe karşı savaşamaz, diğer iki ülke de gereklidir. Kuzeyden güneye asker ve malzeme taşımakta kullanılan Ho Chi Minh tünelleri Laos ve Kamboçya’dan da geçiyor.

Kamboçya Komünist Partisi gerekli gücü kazandıktan ve Fransızlardan sonra ABD destekli yönetimi de devirdikten sonra Vietnam’da eğitim gören, “bedeni Kamboçyalı kafası Vietnamlı” komünistleri öldürmeye başlıyor.

Devirdikleri ABD destekli yönetimle bir konuda anlaşıyorlar: bu ülke Vietnamlılardan temizlenmelidir!

Daha sonra Vietnam ordusu kendisine sığınan Kamboçyalılarla birlikte ülkeye girip KKP iktidarını deviriyor. Pol Pot ve Kızıl Khemer Tayland sınırındaki ormanlık alana çekiliyor ama savaş on yıl sürüyor.

1990’lı yılların ortalarında Pol Pot’un iki yakın elemanı ülke yöneticisi sayılabilecek Hun Sen ile görüşüyor. Hun Sen, Vietnam ordusuyla birlikte ülkeye gelen eski bir Kızıl Khemer komutanıdır. İki taraf da “geçmişin öldürülmesi” gerektiği konusunda anlaşıyorlar.

Pol Pot’un uluslar arası bir mahkemede yargılanması konusunda anlaşıyorlar ama Pol Pot ormanlık alandaki yerinde 17 Nisan 1998’de ölüyor. 23 yıl önce aynı gün başkente girerek kesin zaferi kazanan ordunun başındaydı.

Doğum yılı tartışmalıdır ama 70 yaşında öldü denilebilir.

Bir görüşe göre kalbi durdu, başka bir görüş yüksek miktarda ilaç alarak intihar ettiğini savunur.

Bu konularda bilinen uygulamadır: bir veya birkaç günah keçisi bulunur ve sorumluluk onlara yıkılır. Kızıl Khemer adı Pol Pot ile özdeşleşmişti.

Ho Chi Minh gibi o da Paris’te bulunmuş ve orada Marksist olmuştur.

Komünistler arasında on yıl süren silahlı savaş örneği başka ülkede yoktur.

Sosyalist yönetimin bulunduğu başka bir ülkeyi kendi sömürgecisi olarak görmenin de örneği yoktur.

Vietnam karşıtlığı Kamboçya halkında yaygındır.

Vietnamlılardan kurtulmak bir çeşit özgürlük olarak değerlendirilmektedir.

Kızıl Khemer ve Pol Pot’un geniş bir taban bulması ve bunu yıllarca koruyabilmesi, kendilerine göre çok güçlü Vietnam ordusuna on yılda 20 bin civarında zayiat verdirebilmesi (rakamlar kaynaklara göre farklıdır) başka türlü açıklanamaz.

Sonunda yakın askerleri tarafından tutuklanır, bir kulübeye hapsedilir ama ülke yönetimine teslim edilemez, ölür.

Ne hayat be!