“Bırak şu kitapları,” diyorum, olmuyor. Vietnam-Laos ve Kamboçya incelemesinde başlık yan bir konudur ama merakımı yenemiyorum.

Saloth Sar adını ben dahil kimse bilmez, Pol Pot’un asıl adıdır.

Ne var bu kadar ilginç olan diye sorarsanız; bir kişi ve örgütü iktidara geldiği bir ülkede 1975-1979 arasında nüfusun yaklaşık dörtte birinin ölümünden sorumludur.

Savaş bitmiş, Vietkong ABD’yi yenmiş, Vietnam ve Laos ve Kamboç’ya komünistler iktidarı ele geçirmişler. İki parça olan Vietnam 1975 sonrasında birleşmiş…

Kamboçya’da yeni insan yaratmak adına kentlerdeki nüfus kırlara gönderiliyor. Az sayıda kişi karşı devrimci olduğu için öldürülüyor, çok sayıda kişi ise sürülmek ve kötü hayat şartları sonucu hayatını kaybediyor.

Önceki yıllarda konu hakkındaki kıt bilgimle Vietnam’ın Kamboçya’ya girerek Kızıl Khemer iktidarını devirmesini Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen bu oto-soykırıma bağlardım. Bunun da rolü bulunmakla birlikte asıl sorun iki ülke arasında birkaç yüzyıldır süren sınır sorunlarıdır. Kızıl Khemer’de Vietkong’a karşı açık bir düşmanlık bulunuyor, nedeni ise Vietnam’ın önemli parçasının, Mekong Deltası, önceki yıllarda Kamboçya’ya ait olmasıdır.

Hiçbir ilerici ulusal kurtuluş savaşı sosyalizmle milliyetçiliği birleştirmeden başarılı olamamıştır.

Vietnam bunun önde gelen başarılı örneğidir.

Kızıl Khemer farklı bir yöndeki başka örnektir.

Değişik uygulamalar nedeniyle nüfusun küçük olmayan bir bölümü hayatını kaybedebilir. Mesela Stalin dönemindeki hızlı kolektivizasyon nedeniyle Ukrayna’da yaşanan ölümler gibi, mesela Mao dönemindeki İleriye Doğru Büyük Atılım’daki başarısızlık sonucu olduğu gibi…

Kamboçya’da ise farklı bir uygulama var.

İngilizcede insanı hayrete düşürecek kadar iyi kaynaklar bulunuyor. Mesela “Brother Number One: Pol Pot. Pol Pot’un politik biyografisi.

Bölgedeki hiçbir gücün Vietkong’a karşı savaşması mümkün değildir. Kızıl Khemer ülkenin doğusuna çekiliyor. Vietkong onların yerine başka bir sosyalist örgütü iktidara getiriyor ama tutunamıyorlar.

Pol Pot sonraki yıllarda ormanlık alanda gizlenir ve savaşırken hayatını kaybedecektir.

Okurlardan bazıları “konu bizi ilgilendirmez” diyebilir. O zaman okumazsınız, olur biter.

Hiçbir yazı kaç kişi tarafından okunacağı, hiçbir video kaç kişi tarafından dinleneceği hesap edilerek yazılmaz ve yapılmaz. İyi bir üretim okurunu ve dinleyicisini bulur; eskiden beri buna inanırım.

Bir de bu tür incelemelerden ne çıkacağını önceden bilmiyorsunuz.

Laos’tan ne öğrenilir ki, diye düşünürdüm; şimdi Pathet Lao 47 milliyeti nasıl birleştirebilmiş, bunu öğreneceğim.

Bu ülkelerin üçü de Fransız sömürgesiydi ve mutlaka Fransızcada daha fazla kaynak vardır ama ABD ile savaş nedeniyle olsa gerek İngilizce kaynaklar da az değil.

Mesela Post-war Laos kitabını yazan Vatthana Pholsena Laos kökenli bir kadın, Fransa’da okumuş, kitabını Fransızca yazmış, İngilizceye çevrilmiş.

Kitabın ana konusu Laos’ta savaş sonrasında (1975 sonrası) kültür ve kimlik politikası…

Konuya bak, ne diyeyim!

Başka ülkelerin deneylerini öğrenmek gerekir. Bazen bir şey çıkmaz bazen çok şey çıkar.

Her durumda Çinlilerin dediği gibi, kurbağa misali gökyüzünü kuyunun ağzı kadar sanmamak gerekir.