Sosyalist ülkelerin tarihleriyle ilgili olarak beş kitap yazdım: 1989 Berlin Duvarı, Che Guevara – Kısa Uzun Bir Hayat, Sosyalizmden Kapitalizme Geçiş: Bulgaristan ve Romanya Örnekleri, Arnavutluk (1912-1992), Çin Sosyalizmi (1949-2022). Vietnam ve Laos kitabı da hazırlanıyor.

Bu kitaplardaki amaç sosyalizmin çözülerek dağılmasında ya da pazar sosyalizmi adı verilen yeni bir aşamaya geçmesindeki temel motifleri bulmaktır. Mesele ülke tarihlerini anlatmak değil, bu tarihlerdeki ortaklıkları ve ayrılıkları bulabilmektir.

Demokratik Almanya Cumhuriyeti (DAC) tarihi başka sosyalist ülkede bulunmayan bir özellik taşır: Bu ülke sosyalizmden önce ve sonra yoktur. Sosyalizmin kapitalizme dönüşmesi DAC’nin Batı Almanya’ya katılmasıyla ya da yutulmasıyla birlikte yürümüştür.

Ayrıca incelenmesi gereken Yugoslavya sosyalizmden önce bir dönem vardır, sosyalizmden sonra dağılmıştır.

Küba da sert ABD ambargosu ve buna rağmen gerek Latin Amerika ve gerekse de Afrika’daki önemli etkisi nedeniyle özel olarak incelenmelidir (Küba ile ilgili kitap bazı yönlerden tamamlanmalıdır.)

Bulgaristan, Romanya ve Arnavutluk’ta sosyalizmlerin sone ermesi önemli benzerlik gösterir. Burjuvazi komünist partilerinden çıkmıştır. Üretici güçlerin geliştirilmesinde geride kalış, halkın memnuniyetsizliği ve başka faktörlerle birlikte bu ülkelerdeki sosyalist rejimlerin kısa sürede çözülüp kapitalizme geçilmesine neden olmuştur.

Sosyalist ülkelerde burjuvazinin komünist partilerinden doğup gelişmesini Polonya, Macaristan, Çekoslovakya gibi ülkelerde de görebiliriz. Her ülkedeki gelişme farklı özellikler taşımakla birlikte temel konu ortaktır: sosyalizm sonrası kapitalizmdeki burjuvazinin doğup büyüdüğü yer aynıdır.

Çin ve yakında yayınlanacak Vietnam-Laos tarihlerinde başka bir özellik görülür: farklı bir sosyalizm anlayışına geçiş. Bu geçiş ülkelere göre farklı özellikler göstermekle birlikte başlangıç ortaktır: SSCB’de Stalin döneminin gelişme anlayışı kabul edilmiş, ardından yapılamayacağı görülmüş ve yeni yollar aranmıştır. Tarımdan büyük kaynak aktarımıyla ağır sanayiye dayanan gelişme modelinin evrensel olmadığı, SSCB’nin ve dünyanın o günkü koşullarından kaynaklandığı ancak yıllar sonra kabul edilebildi.

Çin, Vietnam ve Laos’taki farklı sosyalizm anlayışına “pazar sosyalizmi” adı veriliyor. Gelişme aşamaları her ülkede farklı olmakla birlikte önemli ortaklıklar bulunmaktadır: tarımın yapısının değiştirilmesi ve kolhozlardan köylü aileleriyle sözleşme sistemine geçiş; ülkenin dış yatırımlara açılması, ihracata yönelik üretime önem verilmesi ve son olarak komünist partisinin iktidar tekelinin korunması.

Bu ülkelerdeki sosyalizm anlayışı öncelikle şu belirlemeye dayanır: üretici güçlerde önemli gelişme olmadan kapitalizm karşısında tutunabilmek mümkün değildir. Komünist partisi yönetimi altında pazar ekonomisinin önemli bileşenlerinin kullanılması ve bazı yazarların kullandıkları deyimle “pazar Leninizmi”.

Okur, bu sosyalist gelişme yolunda gelecek garantisi olmadığını söyleyecektir. Doğrudur ve bu yol özellikle Çin’de önemli bedeller ödenerek deneme-yanılma yoluyla bulunmuştur. Hiçbir sosyo-ekonomik sistemin gelecek garantisi yoktur. Yaşayabilenler, değişmesini bilenlerdir. Yeni yollar deneyebilenler, bu denemelerde yanılgılarını sürekli düzeltebilenlerdir.

Kapitalizm önemli değişimler gösterirken, sosyalizm değişmeden yaşayamaz. Bu değişim kapitalizmle sürekli kavga içinde gerçekleşecektir.

1960 sonrasında, SSCB ve Çin merkezli sosyalist dünyada, bu merkezler arasında çekişme ve farklı gelişme yollarının mücadelesi vardı.

1980 sonrasında bu mücadele bitmiştir. Çin, Vietnam, Laos, Küba ve Kuzey Kore’nin aralarındaki farklılıklarla birlikte benzer gelişme yolları bulunmaktadır.

Her ülke bu gelişme yolunda tarihinden gelen farklı sorunlarla karşılaşır. Mesela 1975’e kadar en az 30 yıl ayrı gelişmiş Güney ve Kuzey Vietnam’ın birleşmesi ve buradan çıkan sorunlar…

Laos’ta devrimden sonra 47 etnik azınlığın hakim etnik kimlikle birleştirilerek yeni bir ulus yaratılması gibi…

Ülkelerin farklı özellikleri azar sosyalizminin gelişmesine kendi rengini verecektir.

Bu nedenle de “ülkenin kendine özgü pazar sosyalizminden” söz edilmektedir.

Buradan Vietnam ve Laos incelemesine başlayabiliriz.