Sonuç bölümüne geldim. Sonra baştan aşağıya yeniden okuma ve muhtemel ekleme, çıkarmalar olacak ve bitecek.

Kalınlık olarak Arnavutluk (1912-1992) kitabından biraz ince oluyor.

Kitabın başına aşağıdaki bölümü koydum.

BAŞLARKEN

Her inceleme belirli bir amaca yönelir ve soru sorarak başlar. Bu sorunun mutlaka açık olarak sorulması gerekmez ama okur, kitabı bitirdiğinde açık olarak sorulmuş ya da sorulmamış sorunun cevabını öğrenmiştir.

Mesela Arnavutluk (1912-1992) kitabının amacı, bu ülkede sosyalizmin kuruluşu ve çözülerek ortadan kalkması arasındaki süreci incelemek ve çözülmenin nedenlerini ortaya çıkarmaktır. Tarihi olaylar yığını olarak anlatmak konuyu karıştırmaktan başka sonuç vermez. Çok sayıda ayrıntıyı ayıklamak, tarihsel bilgiyi düzenlemek ve asıl amaç çerçevesinde okura iletmek gerekir.

Mesela Enver Hoca’nın iyi giyinmeyi sevmesi, evinden partide çalıştığı odaya yürüyerek gitmesi, arabasını pek az kullanması biraz da süslenerek anlatılabilir. Tasarrufu sevmektedir, halk ile sohbetlerinde iyi fotoğraf vermek istemektedir gibi… Bu ayrıntının konuyla ilgisi yoktur, dolayısıyla bu tür belirlemelere olabildiğince az yer vermek gerekir.

Çin Sosyalizmi (1949-2022) kitabında anlatılacak ve anlatılmayacak konuların seçimi daha karmaşıktır. Amaç Çin’in uzun tarihini anlatmak değildir. Keza Çin felsefesini, Konfüçyüsçülüğü ayrıntılarıyla işlemek de değildir. Yeri geldikçe önceki tarihe, felsefeye, geleneklere değinilecek olmakla birlikte asıl amaç Çin’de sosyalizmin gelişmesini anlatmak ve şu soruya cevap aramaktır: Mao 1976’da öldüğünde sosyalist ama geri bir tarım ülkesi olmaktan fazla uzaklaşamamış Çin, 40 yılda dünya çapında ekonomik bir güce nasıl dönüşmüştür?

Çin hangi aşamalardan geçerek pazar sosyalizmi anlayışına ulaşmıştır ve bunu nasıl uygulamıştır? Bilgi yığını bu soru çerçevesinde bu soru çerçevesinde düzenlenerek iletilmelidir.

Bu nedenle okurun iki kitabın da uzun olmamasına şaşırmaması gerekir. Sayfa sayısı kolayca birkaç kat artırılabilirdi ama asıl amaç kaybolmasa bile bulanıklaşabilirdi.

Aynı özellik bu kitap, Vietnam-Laos ve pazar sosyalizmi için de geçerlidir. Bu ülkelerdeki devrim süreçlerinin özellikleri, iktidarın komünist partilerince ele geçirilmesi, Çin’in de başlangıçta uyguladığı klasik sosyalist gelişme politikasına yönelmek ama ortaya çıkan sorunların bu yolda ilerlemeye izin vermemesi ve dereceli olarak pazar sosyalizmine geçiş…

Vietnam-Laos-Kamboçya; bu üç ülke coğrafya ve tarih olarak birliktedir. Birlikte Fransız sömürgesi olmuşlar, ABD ile birlikte savaşmışlardır. ABD’nin yenilerek bölgeyi terk etmesiyle birlikte komünistlerin iktidara geliş tarihleri bile neredeyse aynıdır.

Kitabın son bölümünde, Vietnam’la yaşanan savaş bağlamında Kamboçya’dan söz edilecek olmakla birlikte, bu ülke kitabın kapsamı dışında kalmaktadır. Kamboçya’da komünist partisi 1975’te iktidara gelmiş, ülke içinde halka uygulanan oto-soykırım ve Vietnam ile yaşanılan sorunların ardından Vietnam ordusu 1979’da ülkeye girerek komünist partisi iktidarına son vermiş, yerine sosyalist başka bir örgütü getirmiş ancak bu örgüt Vietnam ordusu ülkede bulunduğu sürece tutunabilmiş, büyük çabasına rağmen Pol Pot ve komünist partisinin bıraktığı kötü izlenimi silememiş ve 1991’de sosyalizmden vazgeçerek adını değiştirmiştir.

Acı bir tarihtir, anlatılması gerekir ama bu kitapta değil…

Sosyalizm tarihindeki genellemelerle başlayabiliriz…