Şuanda 13 konuk çevrimiçi
BugünBugün453
DünDün1049
Bu haftaBu hafta1502
Bu ayBu ay26622
ToplamToplam10143177
Kürt filozofu Sühreverdi: nur heykelleri PDF Yazdır e-Posta
İsmet Yüce tarafından yazıldı   
Cumartesi, 22 Eylül 2018 17:12


Sühreverdi, İslam’ın Altın Çağı denilen zaman diliminde yaşamış bir Kürt filozofudur. Bugünkü Rojhilat-Doğu Kürdistan’da bulunan Bijar ile Zanjan arasında kalan bir bölgede dünyaya gelmiş, birbirine oldukça yakın verilen tarihler olan 1154-1191 yılları arasında yaşamıştır.

Bölge ve Kürt tarihi bizim oluşturmaya çalıştığımız Kürt milliyetçi bakış açısı ile değil de farklı kaygılarla yazılıp yorumlandığı için şahsiyetler ve tarihi gerçeklerde yerli yerine oturmamaktadır. Bölge ve Kürt tarihini genelde batılı misyonerler ve farklı kaygı ve düşüncelerle yazan yorumlayan şahıslar sürekli bir çarpıtma ile ‘doğu’ veya başka resmi kavramlarını kullanıyor. Kürt Kürdistan diyemiyor, dese bile referanslı konuşuyor. Yani dolaylı yorumlara giriliyor.

Kaynak ışık-ateş olunca İran-Azeri-Fars vb diyor. Oysa kaynak Zerdüşt, Zerdüşt bir Kürd, kitabı Avesta Kürtçe yazılmış. Bu çarpıtılmış, işgal ve talan edilmiş Kürt tarihi de geçmişten bu yana böylece sürüp geliyor.

Felsefesinin dayanağı işrak kavramı ile temellendiğinden, işrak’a karşılık olarak birçok kavramı kullanmış veya ifade etmiştir. Orta dönem aydınlanmasının temel filozofudur denilebilir. İşrak kavramı nerdeyse felsefede töz kavramına gelen bir tanıma denk gelmektedir. Öyle ki herşeyin varoluşun temeli gibidir. Doğu, ışık, güneş ve aydınlık olarak kullanıldığı gibi bilgeliğin ve doğruya ulaşmanın temel idesi gibi de düşünülmüştür.

Sühreverdi bir Kürt Filizofu ve aydınlanmacısıdır. Felsefi düşüncesini açıklamada da temel aldığı düşünce olan İşrak bir Zerdüşti referanstır. Zaten kendisini sonuna doğru götüren düşüncede budur. İslamı Batini düşüncelerle karıştırdığı suçlaması ile sona doğru gitmiştir. Doğu Kürdistan’da 1151 veya 1154 yılnda doğdu ve 1191 veya 1208’de Halep’de öldü veya öldürüldü. Zamanın Halep emiri Selahaddin Eyübi’nin üçüncü oğlu al Malik Al Zahir tarafından Batini düşüncelere kaydığı suçlaması ile öldürüldüğü söylentisine karşılık, açlık grevinde veya boğularak veya surlardan atılarak öldüğü yönünde bilgiler bulunmaktadır.

Özellikle vurgulanarak belirtilmelidir. Zerdüşti düşünce ve Platon tartışması sentezi ile fikrini oluşturmuştur. İslam yorumu da bu referansların sonucu meydana gelmiştir. O yıllarda ancak ölüm göze alınarak yapılabilecek bir aydınlanmacı, Zerdüşti düşüncedir.

Başlıktaki ‘Nur Heykelleri’ 100’den fazla yazdığı kitaptan bir tanesi olmasına rağmen Zerdüşti fikrin temeli olan ışık-nur-güneş çağrıştırmasından dolayı ön plana çıkarılmak istenmiştir.

İbn Sina’nın Aristocu düşünce tarzını eleştiren Sühreverdi, Zerdüşti düşünceden hareketle sembolik anlatım ile eleştirir. Aslında savunduğu, tanımlamaya çalıştığı şeye bir üst ışık da denilebilir.

Kendisinden sonra birçok İslam ve batılı düşünürlerin yanı sıra Hint düşünürlerini de etkilemiş, fikirleri yayılmıştır. Hakkında bütün dillerde oldukça ayrıntılı bilgi ve felsefesinden alınan referanslar vardır.

Kürtler için önemli olan ise Ehmede Xani’nin bu düşünceden etkilendiği ve felsefesinde kullandığıdır.

İşrakilik ve Meşailik karşılaştırması üzerinde çalıştı. Copernicus-Newton öğretisinde kendisini bulan gökbilim-kozmoloji çalışmalarının, döneminde en ayrıntılı nerdeyse ardıllarına yakın bir biçimde İslam kültürü içinde araştırıp tartışıp formülleştirilmiştir. Bu gün İslam tartışmalarında uygun yerini bulamayan hatta karşıya almadan tartışma cesareti gösterilemeyen Zerdüştlük temelinde bu tartışmaları yürütmüştür. 102 eseri var 78 i kütüphanelerde var 24 ü kayıp.

Oldukça ayrıntılı tartıştığı medeniyetler ve İslam, Zerdüştlük kaynağı nedeni ile İslam’a aykırı bulunup dışlanmıştır. Üzerine oldukça ayrıntılı araştırma ve tartışmalar yapılmıştır. Önemi bilinmekle birlikte İslam tartışmasında felsefe ekolü sıkıntılı olduğu, özellikle kaynakları ve bağlantıları bakımından, unutturulmak istenmiştir. Sadece tez çalışmalarına konu olmuş onun dışında fazla gündemde tutulmak istenmediği görülüyor. Oysa yaptığı tartışmalar geliştirilip güncelleştirilse Yunan veya bilinen öbür İslam felsefesinden bile daha derin ayrıntılı yolaçıcı bir tartışma zemini oluşabilir.

En fazla saklanan, hatta yok sayılan yanı ise Kürtlüğü olmuştur. Hatta başka milletlere bile mal edilmek istenmiştir. Oysa Kürtlüğü çok nettir. Adı da doğduğu Kürt köyünden gelmektedir.

Meşşai Kozmolojisini, İbn Sina 980-1037 sınırları içinde kalan sistemi en ayrıntılı bir biçimde eleştirerek tartışmış, yeni bir işrak-ışık felsefesi denilebilecek, Zerdüştlüğün temel verileri olan ışık-güneş temelinde tartışmış ve geliştirmiştir.

Bilindiği gibi Zerdüşt Peygamber de Filizof Sühreverdi gibi bir Kürd idi. Bütün bunlar erken bir İslam felsefesinin önceli Zerdüştlük ilişkisi içinde teorileştirilmiştir. Sühreverdi ile aşağı yukarı aynı dönemde yaşamış olan, İslam Alimi Şehristani de Zerdüştlük ve Avesta için Ehli Kitap olma ihtimali var diyor ve Avesta da temellenen tanrı ve ikilik kavramları üzerinde duruluyor.

İşrak, ışığın yansıması, güneşin doğuşu, aydınlanma, keşif, ilham, bireysel sezgi gibi felsefenin, özellikle Zertdüşti felsefenin temel kavramlarının yer aldığı düşüncede yerini almıştır.

Sühreverdi İşrakilik felsefesinin kurucusudur. Yukarıda değinildiği gibi yeni dönem gökbilimleri tartışması özgün kavramlaştırılması ile İbn Sina eleştirisi üzerinde yükselmiştir. İslam coğrafyasında, Meşşai felsefe ekolüne alternatif olarak yerel ve özgün olma iddiası ile oluşturulmuştur.

İşraki düşüncesinin oluşmasında temel kaynak Mazdeizm ve Zerdüştlüktür. Ayrıca Hermetizm, Aristo, Platon ve Yeni Platonculuk’ta bu felsefeye temel oluşturmuştur. Tarihler ve tartışmalardaki zorluklar düşünüldüğünde temel alınan ve üzerinde felsefe oluşturulan kaynakların kendisi bir Kürdi Aydınlanmanın başlangıç tarihi denilebilir.

İşrakilikte: melek, nur, ışık, karanlık kavramları ekolün olamazsa olmaz temelleridir. Görüldüğü gibi bu kavramlar Kürd Peygamber Zerdüştün Avesta da geliştirdiği en temel kavramlardır. Kuran  kavramları olarak tartışılsa da temel olarak Zerdüştlüğe dayandığı ve Zerdüştlüğün doğrudan etkisinde geliştiği gerçeği kesinlikle gözardı edilmez.

Ali Şeriati: Zerdüşti izleyicilerle Hz. Muhammed’in Mekke’de karşılaşıp konuşma-tartışma olasılığı kesin diyor. Buradan da bağlantı kurulabilir.

Sühreverdi varlık düşüncesini nurlar sıralamasında tartışması ve Meşşai Felsefesi, -ilk islam felsefesidir, rasyonel, doğa ilişkileri temelinde tartışma yürütmüşlerdir, yürüme anlamına gelir-, ile karşılaştırması tartışmasının en yüksek felsefi noktasıdır. Bu nurlar sıralamasını, düzenin esasları, hükmetme, sevme, aydınlanma, ve müşahede, zenginlik-yoksulluk kavramları ile ikilik tarzında tartışarak geliştirmiştir.

Meşşailik eleştirlerek daha ileri bire felsefe akımı olan işrak felsefesi İslam’ın ilk iki felsefe ekolu-tartışmasıdır.

10. ve 11. yüzyılın sonlarına kadar İslam filozoflarını denediği ama sistemleştiremediği doğu felsefesidir. Bilgi kaynakları olarak akıl üstü keşif, ilham ve sezgiye dayalıdır. Kaynakları İslam felsefesinin yanı sıra doğu-hint- eski yunan ve eski mısır kaynakları vardır. Oldukça geniş bir alan taranmıştır.

Zerdüşti ve Platon felsefesi üzerine İslam yorumu bir sentezdir. ‘Işık, felsefesi aydınlanmada, en yetkin metafizik bilgidir’ diye ışık-nur tanımlaması yapmıştır. Bu anlamdaki en klasik kitabı olan: ‘İşrak Felsefesi’ni 32 yaşında yayınlamıştır. Düşüncesi ana olarak: ‘Akıl yolu ile değil, manevi sezgi ile gerçeğe ancak ulaşılabilir. Bu da kalb ve işrak yolu ile hakikati bulma anlamına gelir.’ Bilindiği gibi Kürd Peygamberi olan Zerdüşt’ün ana fikri-düşünce kaynağı ışığın-güneşin gerçeğin cevheri olarak görmesidir. Sühreverdi’de buradan hareketle rasyonel ve sezgisel düşünceyi biraraya getiriyor. Magi düşüncesinin düalist felsefesi buradan görülebilir.

Pertew name-Hikmet al-İşrak’ta Zerdüşti düşünceyi ayrıntılı bir biçimde kullanmıştır.

Kaynaklar:

-Hayakal al-Nur al Suhrawardi, The Temples Of Lights.

-Nur Heykelleri, Çeviren: Saffet Yetkin, Şark İslam Klasikleri, 1949.

-İşrak Felsefesi, Çeviren: Tahir Uluç, İz Yayıncılık, 2009.

-Edward Craig, Routhledge Encyclopedia of Philosoph, “al- Suhrawardi, Shihab al-Din Yahya (1154-1191), 1998.

-Henry Corbin, The Voyage and teh Message, North Atlantic Books, 1998.

-Amin Razawi, M. Suhrawardi and the School of Illumination, Richmond: Curzon, 1997.